Politiemensen kunnen me verplichten mijn identiteitskaart te overhandigen in volgende gevallen:
- Ik word gearresteerd;
- De politie ziet me een inbreuk begaan: door het rood licht rijden, een uitstalraam inslaan, illegale dvd’s verkopen, drugs verhandelen, een scooter proberen te stelen, …;
- Ik wil een plek binnengaan waar de “openbare orde bedreigd is” of deelnemen aan een “bijeenkomst die een bedreiging vormt voor de openbare orde”;
- Ik word opgespoord, ik zou de openbare orde kunnen verstoren of heb ze verstoord, ik bereid een inbreuk voor;
- De politie heeft er de opdracht voor gekregen om “de openbare veiligheid te handhaven”;
- De politie heeft er de opdracht voor gekregen om de wet op de vreemdelingen te doen respecteren (en eventuele mensen zonder papieren te controleren);
- Ik overschrijd een buitengrens van het Schengengebied (luchthaven, haven, Eurostarterminal);
Buiten deze in de wet voorziene gevallen kunnen politiemensen me niet zomaar verplichten mijn identiteitskaart aan hen te overhandigen. Een identiteitscontrole is dus ongerechtvaardigd in geval ik:
- Rustig vragen stel aan een politieagent over de redenen van een interventie;
- Zonder de openbare orde te verstoren kijk naar of een opname maak van een politie-interventie.
Er is niets dat dit verbiedt. Indien de politie daar goede redenen voor heeft mag ze me meerdere keren per dag controleren. Bijvoorbeeld: Ik woon ’s morgens een terrorismeproces bij (eerste controle). ’s Middags neem ik deel aan een niet toegelaten betoging waarbij een aantal uitstalramen sneuvelen (2de controle). Bij het verlaten van de betoging vragen politiemensen naar mijn identiteitskaart omdat ik op een van de verdachten lijk (3de controle), waarna ze me laten gaan. Zo kan ik nog een risicomatch in het voetbal bijwonen (4de controle).
Maar: indien politiemensen van eenzelfde patrouilleteam, die me goed kennen en dus niet twijfelen aan mijn identiteit, me meerdere keren per dag controleren “alleen maar om te checken”, dan maken ze misbruik van hun recht op controle.
Neen, een eenvoudige identiteitscontrole rechtvaardigt geen fouillering. Om me te fouilleren moet de politie ook “redelijke argumenten” hebben om te veronderstellen dat ik een wapen draag of ”een voorwerp dat een gevaar is voor de openbare orde”.
Ja, je moet ze afgeven, ze zelf vasthouden zodat ze de kaart kunnen lezen is niet voldoende. De politie moet kunnen controleren:
- Of mijn ID-kaart niet vals is;
- Of mijn naam voorkomt in het register van gezochte personen;
- Of ik wel diegene ben die op het document is vermeld.
De politie moet mijn documenten onmiddellijk na deze controles teruggeven. Indien er geen twijfel bestaat over mijn identiteit noch over de geldigheid van het document mag de politie het niet onnodig lang in bezit houden of in beslag nemen.
Ja, het simpele feit dat ik mijn papieren niet bij heb volstaat voor een boete van €100 + €9 administratiekosten. Voor 14 en 15 jarigen is de boete €50.
Maar ik bega geen enkel misdrijf indien ik weiger te antwoorden op vragen over mijn identiteit of origine of wanneer ik blijf zwijgen. Ik bega wél een inbreuk indien ik me voor iemand anders wil laten doorgaan of indien ik in het bezit ben of gebruik maak van valse documenten.
Als ik mijn papieren niet bij heb mag de politie me vast houden “zo lang strikt noodzakelijk” is voor de identiteitscontrole. Controleurs bij het openbaar vervoer mogen me onder toezicht houden (maar niet opsluiten of vastbinden) gedurende maximum 30 minuten (of twee uur indien ik een inbreuk beging die de veiligheid ernstig in gevaar bracht), indien ik weiger mijn identiteit bekend te maken of een valse naam opgaf. Dit in afwachting van de komst van de politie. Komt de politie niet op tijd, dan moet men me laten gaan.
De politie moet de controle in eerste instantie ter plekke uitvoeren, en mag me alleen meenemen naar een politiebureau indien dit echt noodzakelijk is. Bijvoorbeeld indien men een computer nodig heeft om nationale gegevensbanken te raadplegen, wat men systematisch kan doen om na te gaan of ik niet opgespoord word. Men moet me laten vertrekken van zodra er geen twijfel meer bestaat over mijn identiteit. Wil men me meenemen naar het bureau, dan heb ik er belang bij het uur te noteren. Tijdens de controle blijf ik beschikken over een zekere bewegingsvrijheid, ook om te bellen. Men mag me maar opsluiten in een cel indien ik weiger ter plekke te blijven of indien dit de enige manier is om de controle uit te voeren. Van zodra men me mijn bewegingsvrijheid ontneemt moet de politie dit vermelden in het Register van Vrijheidsberovingen, met vermelding van het beginuur. De opsluiting mag niet langer duren dan nodig voor de controle, met een maximum van twaalf uur. Zonder verdere arrestatiegronden (verstoren van de openbare orde, inbreuk) moet men me vrij laten van zodra mijn identiteit vast staat.
Ben ik ingeschreven in een gemeentelijk bevolkingsregister (zoals alle Belgen en vreemdeling met een geldige verblijfsvergunning), dan kan de politie me geen uren vasthouden onder het voorwendsel dat ik geen papieren bij heb. Indien ik hen mijn naam geef (en eventueel mijn geboortedatum) hebben ze direct toegang tot mijn foto in het register. Is deze foto gelijkend en sta ik niet geseind, dan moet men me onmiddellijk laten vertrekken, gezien mijn identiteit vastgesteld is. Ik heb er dus alle belang bij te checken of de werkelijke uren van vrijheidsberoving opgenomen zijn in de documenten en zeker geen enkel document te ondertekenen indien ik niet akkoord ga met de inhoud.
Mijn recht op vrijheid wordt niet geschonden indien:
- Men me drie uur vasthoudt voor identiteitscontrole op de politiepost op de luchthaven nadat ik me verzet heb tegen een dergelijke controle;
- Ik om 15 uur aangehouden ben omdat ik principieel weiger mijn ID-kaart te overhandigen bij een routinecontrole en men me, na verhoor, vrij laat om 17.30 uur.
Mijn recht wordt wel geschonden indien ik zonder geldig ticket reis en de politie me langer dan twaalf uur vast houdt omdat ik mijn identiteit niet wil bekend maken, zonder dat men ook maar enige stap zet om die identiteit te achterhalen.
Nee, want de voorwaarde dat geweld noodzakelijk is wordt in dit geval niet vervuld. Zelfs in de veronderstelling dat de doelstelling (een identiteitscontrole) gewettigd is mag de politie geen geweld gebruiken tenzij er geen enkel ander middel is om mijn identiteit te weten te komen. Dwang is steeds een laatste hulpmiddel, en mag alleen ingezet worden indien alle andere middelen mislukt of niet voorhanden zijn om het wettig doel te bereiken. De politie moet eerst naar mijn documenten vragen voor geweld overwogen wordt. Zolang de mogelijkheid bestaat om via gesprek of overtuiging de controle uit te voeren blijft geweld verboden. Geweld gebruiken zonder andere middelen te overwegen is dus steeds illegaal. Bijvoorbeeld: indien een betoging om legale redenen ontbonden wordt moet de politie de deelnemers eerst vragen de plaats te verlaten en hen daarvoor voldoende tijd geven voor men chargeert of het waterkanon inzet.
Volgende acties zijn dus ongerechtvaardigd, want niet noodzakelijk:
- Me aanhouden om me te verhinderen deel te nemen aan een niet toegelaten manifestatie zonder dat ik de kans kreeg vrij te vertrekken en zonder dat er zich incidenten voordeden;
- Me tegen de grond werken om mijn rugzak te controleren zonder dat me dit op voorhand gevraagd is;
- Me besproeien met een waterkanon of traangas of slaan met de wapenstok zonder dat men me de kans gaf te vertrekken bij het ontbinden van een betoging.
Neen. De politie mag mensen controleren die voldoen aan de beschrijving van een gezocht persoon. Huidskleur kan één van de elementen zijn om de gezochte persoon te beschrijven, dat kan dus een reden zijn om een bepaalde groep enkel mensen met die huidskleur te controleren.
Er is zeker sprake van discriminatie indien:
- Ik gearresteerd word bij een versperring en niet door mag indien de politie bevel kreeg om niemand door te laten die behoort tot mijn (veronderstelde) etnische oorsprong;
- Ik de enige persoon ben die gecontroleerd wordt bij het uitstappen van de trein omdat ik gekleurd ben en de politieagent toegeeft dat hij instructies kreeg om “gekleurde mensen” te controleren in het kader van de strijd tegen illegale immigratie.
Wanneer de politie je stopt omwille van je uiterlijk en niet om wat je hebt gedaan, is er sprake van etnisch profileren. Negatieve stereotypen of veronderstellingen over je etniciteit, huidskleur, nationaliteit of religie zijn dan de aanleiding om je te controleren, te fouilleren of aan te houden, in plaats van een objectieve en redelijke rechtvaardiging. Meer info vind je op www.nietnormaal.be.
Raadpleeg een jurist of advocaat en overweeg met haar of hem of u klacht indient.
